کوردە لوڕەکان ، قەیرانی شوناس و چارەنووسێکی هەڵواسراو! (به شی دویه م )-نووسینی : وه حید که مالی ئیلامی

هێزە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە خۆیان بە پێشەنگی بزاڤی کورد دەزانن لە ئێران هێشتا بە باشی لەم ڕاستیە تێنەگەیشتوون کە لەسەدا هەفتای (70%) نەتەوەی کورد و کوردستان لەبواری دیموگرافی و جوگرافی دانیشتووی ناوچەکانی باشووری ڕۆژهەڵاتی کوردستانن و لەم ڕێژەیەش لە سەدا پەنجای (50%) کوردی لوڕن .  

10- کوردی لوڕ و بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کورد

زیاتر لە چوارسەد ساڵ لەمەوبەر و بەرلەوەی هەر نەتەوەیەکی دیکە لە ناوچەکە (تەنانەت لە وڵاتی ئەورۆپیش)بیر لە بابەت و چەمکی " وڵات-نەتەوە " ( نەک دەوڵەت-نەتەوە) بکەن ، شەرەفخانی بەدلیسی کە یەکێک بووە لە وەزیرەکانی سەردەمی شاتەهماسبی سەفەویی و کاروباری هەموو ناوچە ڕۆژئاواییەکانی ئێرانی ڕێکخستووەو بۆخۆی خەڵکی شاری بەدلیس بووە لە باکووری کوردستان ، لە پەرتووکە بەنرخەکەی بە نێوی " شەرەفنامە" (مێژووی ماڵەمیرانی کورد) بناغەی چەمکی " وڵات-نەتەوە" دادەڕێژێت بۆ نەتەوەی کورد بە دیاری کردنی سنوور و خاکی کوردستان و نووسینی مێژووی ماڵەمیرانی کورد لە ناوچەکە.

هەرچەندە لە سەردەمی ژیانی ئەو هێشتا بابەت و چەمکی " دەوڵەت-نەتەوە " نەتەنها لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بگرە لە ئەوروپاش پێناسە نەکراوە بەڵام ئەو زۆر بە وردی و ڕێکوپێکی هەیکەل و قەبارەی نەتەوەیی کوردو سنوورەکانی خاکی کوردستان پێناسە دەکات لە چوارچێوەی چەمکی خاک(وڵات)-نەتەوە .بۆیە بەڕای نووسەری ئەم بابەتە بەخشینی نازناوێک وەک " باوکی نەتەوەیی کورد " بۆ ئەو جێگای خۆیەتی و مرۆڤ بە پشت بەستن بە نووسینەکانی شەرەفخان دەتوانێت ئیدعا بکات کە " بیروکەی وڵات-نەتەوە لە نێو کورد زۆر کۆنترە لە هەموو نەتەوەکانی ناوچەکە ".

دوای هێرشی سوپای موسڵمانەکان بۆسەر ئێران و خۆڕاگری درێژخایەنی کوردەلوڕەکان بۆ پاراستنی خاک و سامانیان لەکۆتاییداو بەزەبری زوور و شمشێر یان لە پێناو بەرژەوەندی ئایینی ئیسلامیان قبوڵ کرد وەک هەموو نەتەوەکانی دیکە لە ناوچەکەو لەئێران و بە تایبەت بەدوای زاڵبوونی بیرۆکەی شیعەگەری توندڕەو لە سەردەمی سەفەوییەکان لە ئێران و هاتنەئارای پەیمانی قەسری شیرین لە ساڵی 1639 ز لە نێوان سەفەوی و عوسمانی ، چارەنووسی کوردەلوڕەکان گۆڕانێکی زۆری بەسەرهات و ئاکاری گۆڕدرا و کۆمەڵگای کوردی لوڕ وەک بەشێک لە قەبارەی نەتەوەیی کورد تووشی دو دابڕانی سەرەکی ببوو لە نەتەوەو شوناسی ڕاستەقینەی خۆی.

یەکەم : کوردەلوڕەکان بوون بە شیعەو لەبواری ئایین زاوە دوورکەوتن لە باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کوردو لە بواری ڕامیاری-ئیداری ڕوویان کردە ناوەندی سیاسەت و دەسەڵات لە ئێران .

دویەم :پێکهاتەی کوردەلوڕەکان کرا بە دوو لەت و لەتێکی لە سنووری دەسەڵاتی سەفەوییەکان و ئێران مایەوەو لەتێکی دیکەش کەوتە بن دەسەڵاتی عوسمانییەکان لە وڵاتی عیراق .ئەم لەت بوونە کاریگەری ڕاستەوخۆی بوو لەسەر چوونییەتی بەشداربوونی کوردەلوڕەکان لەهاوکێشە سیاسییەکانی داهاتوو بە تایبەت لە پەیوەندی لەگەڵ بابەتی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کوردو شوناسی ڕاستەقینەی خۆی.

ئەوبەشە لە کوردەلوڕەکان کەلە ژێر دەسەڵاتی سەفەوی مانەوە وەک پێشتر ئاماژەی پێکرا بە زۆر هۆکار بۆ وێنە وەک جیاوازی ئایین زا، کەوتنەژێر کاریگەری بیرۆکەی ئێرانچێتی و پان فارسیزم ، ناهەماهەنگی لە نێوان باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد لە ئێران لەگەڵ کوردی لوڕ و بە پێچەوانە، دوور بوون لە ناوەندی لەدایک بوونی ناسیونالیزمی سیاسی کوردی واتە " کۆماری کوردستان" لە مەهاباد،دابەش بوونی دەسەڵات لە وڵاتی ئێران لە نێوان بریتانیاو سۆڤییەتی کۆن ،سیاسەتەکانی دەسەڵاتەکانی پاڵەویی یەکەم و دویەم و کۆماری ئیسلامی لە پێناو ڕاکێشان و تواندنەوەی کوردە لوڕەکان لەنێو شوناسی فەرمی نەتەوەیی فارس و شوناسی ئایینی شیعە، ململانییەکانی نێوان دەسەڵاتەکانی سەفەوی و عوسمانی کە سەفەوییەکان توانیبویان کوردەلوڕەکان و باقی پێکهاتەکانی کورد لە نیوەی خوارووی زاگروس ڕاکێشن بەرەو لای خۆیان بەهۆکاری رامیاری،ئایین زایی ، ئابووری و ئیداری و سەربازی و ...هتد  و عوسمانییەکانیش پێکهاتەکانی کوردی سەرەوەی زاگروسیان ڕاکێشابوو بەرەولای خۆیان هەر بەو هۆیانەوەو زۆر هۆکاری دیکە کە لە دەرفەتی ئەم نووسینە نییە ، کوردەلوڕەکان تووشی قەیرانی قووڵی شوناس و چەواشەکاری لە جێگەوپێگەی نەتەوەیی ببوون و بۆیە نەک تەنها نەیانتوانی وەک پێویست لە چوارچێوەی هزر و بیری نەتەوەیی کورد جێگابگرن و بەشدار ببن لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە پێچەوانە زۆرجاریش بەکرێ گیران و بە کارهاتن دژ بە شوناسی نەتەوەیی و ڕاستەقینەی خۆیان و بەشدارکران لە سەرکوتی بزاڤی نەتەوەیی کوردلەئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

بەشێکی دیکەی پێکهاتەی کوردەلوڕەکان کەوتنە ژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکان و خاکی عیراق لە دوای ڕێکەوتننامەی قەسری شیرین یان زەهاو کە ئەمڕۆکە بە نێوی بێ بنەماو هەڵەی " کوردی فەیلی " ناوزەد کراون .

دانانی ناوی بی واتاو بێ بنەمای " فەیلی " لەسەر کوردەلوڕەکان لە عیراق خۆی یەکێک لەو فاکتەرو هۆکارانەیە کە بووەتە هۆی دابڕان و دوورکەوتنی ئەم بەشە زۆرە لە نەتەوەی کورد لە شوناس و نەتەوەکەی . وشەی " فەیلی " وشەیەکی بێ مانا و بێ بنەمایە کە دیسان لەژێر کاریگەری وێژەو زمانی عەرەبی سەپێندراوە بەسەر شوناسی ئەم بەشە لە نەتەوەی کوردو ئەم وشەیە لەئەساسدا "پەهڵەیی"ە کە عەرەب کردوویانە بە "فەیلی" .وشەی فەیلی ناوی هیچ خێڵ یان هۆز یان شوێن یان ڕووداوێکی تایبەت و یان هیچ شتێکی دیکە لە دیموگرافیا و جوگرافیای نەتەوەی کوردو کوردستان نییەو بە هەڵەیەکی وێژەیی و زمانی لکێندراوە بەسەر کوردەلوڕەکان. تەنانەت ئەگەر بێت و وای دانێن کە وشەی " فەیلی " لە وشەی " پەهڵەیی " یەوە وەرگیرابێت و عەرەبەکان بە "فەیلی " بەکاریان هێنابێت ئەوکات دەبێت بڵەین : " کوردی پەهڵەیی " لە جیاتی " کوردی فەیلی" کە ئەمە لەڕاستی نزیکترە لەبەرئەوەی کە "پەهڵە" نێوی ناوچەیەکی گەورەو مێژووییە لە پارێزگای ئیلام لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە شاری "زەڕین ئاوا" ناوەندییەتی و ئەم ناوە دەگەڕێتەوە بۆ یەکێک لە پێکهاتەو زمانە کۆنە مێژووییەکانی نەتەوەی کورد لە باشووری زاگروس کە زمانیان " پەهڵەیی" یان " پەهڵەویی" بووەو پاشماوەی زمان شارستانییەتی گەورەی مادەکانن و لەولاوەش فارسەکانیش بۆ ئەوەی شوناسی ئەم زمان و مێژوویە بگۆڕن و بیکەن بە هی خۆیان بە زانابوون پێدەڵێن " فارسی باستان " یان "فارسی کۆن " لە نێو نووسراوەکانیان لەسەر مێژوو.!

کوردەلوڕەکانی ژێردەسەڵاتی عوسمانی و دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی عیراق هەرچەندە شیعە بوون لەبواری ئایین زاوە بەڵام بەزۆر هۆکار نەکەوتنە ژێرکاریگەری دەسەڵاتی سەفەوی و دەوڵەتەکانی ئێران وەک ئەوانەی کە کەوتنە نێو سنوورەکانی ئێران .

کوردەلوڕەکان لە عیراق هەر لە شاری کوتەوە بگرە هەتا دەگاتە ناوچەکانی خانەقین و جلەولاو تەق تەق لەباشووری کوردستان هەبوونیان هەبووەو بە هۆی ئەوەیکە لە وڵاتی عیراق بوون بە دراوسێ نەتەوەی عەرەب و زمان و کولتوور و داب و نەریتێک کە زۆر جیاوازی هەبوو لە ئەوەی خۆیان ، بۆیە زۆر زۆر کەمتر توانەوە لە نێو کومەڵگای عەرەبی و هەرچەندە بەدرێژایی دەسەڵاتەکانی وڵاتی عیراق تووشی زۆر هێرش و پەلاماری جۆراجۆر ببون دیسان هەرخۆیان بە کورد زانی و بەشداری زۆریان کرد لە قوناخەکانی گەشەسەندنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە عیراق .

کوردەلوڕەکان لە عیراق هەرچەندە لە نێو وڵاتێکی بە نێو عەرەبی و شوناسی عەرەب مابوون بەڵام بیۆکەی "پان عەرەبیزم " بە زۆر هۆکار نەیتوانی وەک بیرۆکەی پان ئێرانیزم کوردەلوڕەکان ئەنتیگرەی خۆی بکات و کوردەلوڕەکان بە هۆی دووربوون لە ناوەندی ئێرانچێتی و پان فارسیزم لە بواری جوگرافییەوەو سەرکوت کران لەژێرناوی " کوردبوون و بە ڕەگەز ئاری بوون " لە لایەن دەسەڵاتی عەربی شۆڤینی دەرفەتی ئەوەیان هەبوو کە زیاتر بیر لە شوناسی ڕاستەقینەی خۆیان واتە کورد بوون بکەن و هەرچەندە بەشێکی زۆریان لە ناوەندی دەسەڵاتی دەوڵەتێکی بە شوناس عەرەبی نیشتەجێ ببوون بەڵام هەموو کات هزر و بیریان لای شوناسی کوردبوون و ناوەندی سیاسی و ناسیونالیزمی کوردی بوو لە عیراق بۆیە دەبینین کە کوردەلوڕەکان لە عیراق لە هەموو ئاستێک بەشداریان کردووە لە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە پێناو دامەزراندنی کیانی کوردی و هەزینەیەکی زۆریان داوە لەم ڕێگایە.

 11- کوردی لوڕ و هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان

بزاڤی ڕزگاریخوازی گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەبێت خەسارناسی بکرێت زۆر بە جددی و بێ لایەنانەو دوور لەهەر چەشنە بیرۆکەیەکی تەسکی حیزبی و ئەمە ئەرکی زانایان و پسپۆڕانی سیاسی و لێکۆلینەرە بێ لایەکانی نەتەوەی کوردە.

هەرچەندە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەسەردەمی مودێرنیتەو لەسەر ئەساسی تیورییەکی ناسیونالیستی پێشکەوتوو لەو کاتەدا پێ نایە سەرەتای خۆی و گەیشتە لووتکەی خۆی لەکاتی دامەزڕاندنی کۆماری کوردستان و توانی لەماوەیەکی کورت بونیادی بیرۆکەی ناسیونالیزمی کوردی دابڕێژێت و پێشەنگ بێت بۆ بەشەکانی دیکەی کوردستان لەچەشن و مودێلی بیرکردنەوە لە پاشەڕۆژ و داهاتووی خۆیان  بەڵام نەیتوانی ئاواتە درێژخایەنەکانی نەتەوەی کورد لەڕۆژهەڵاتی کوردستان بێنێتە دی بەهۆی کەم بوونی تەمەنی و ماوەی ژیانی .

لێرەدا مەبەست ئاماژەکردن بە ڕەهەندە پۆزەتیڤ یان نیگەتیڤەکانی کوردستان نییە بەڵکو مەبەست تیشک خستنە سەر خاڵێکی گرینگە کە ئەویش ئەوەیە کە "شەپۆلەکانی دامەزراندنی کۆماری کوردستان زۆر کورت بوون و نەیانتوانی سنوورەکانی ناوچەی موکریان ببەزێنن لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان" بۆیە لە پەیوەندی لەگەڵ بابەتی پێکهاتەی کوردەلوڕەکان کە هەڵکەوتیان زیاتر لە 500 کم خوارتر و دوورتر بوو لە ناوەندی کۆماری کوردستان ، ڕەنگە لەو کاتەدا هیچ دەنگویەکیش نەگەیشتبێتە گوێ کۆمەڵگای کوردی لوڕ و ناوچە لوڕ نشینەکان سەبارەد بە کۆماری کوردستان .

بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد و تەکوینی نەتەوەیی گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان فراز و نشێوی زۆری بەخۆە بینی لە دوای نەمانی کۆماری کوردستان و قوناخ لە دوای قوناخ زیاتر تووشی چەند دەستەیی و پەرتەوازەیی ببوو بەتایبەت دوای هاتنی بیرۆکەی چەپ لە ناوەندەوە بۆ ناوچەکوردنشینەکان چەند دەستەیی و دوورکەوتنەوە لە یەکتر زیاتر کۆمەڵگای یەکدەستی کوردی تووشی خەسار کردو بوو بە هۆی بە لاریدا چوونی بزاڤی نەتەوەیی و لە دەست چوونی دەرفەتە مێژووییەکان لەبەردەم نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

کوردەلوڕەکانیش هەروەکو باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد تووشی پەتای بزاڤی بە ڕواڵەت چەپ ببوون و زیاتر لە نێو بیۆکەی پشت بەستوو بە ناوەندی سیاسەت لە ئێران توانەوەو  دوور مانەوە لە چەمکی نەتەوەیی کورد بوون.ئەو هێزە سیاسیانەی کە لەدوای کۆماری کوردستان و لە بن کاریگەری بیرۆکەی چەپ لەدایک ببوون ئەوەندە چوونە نێو قوڵایی  تیوری چەپ و خەریکی ئایدیای هاوردە ببوون کە وردە وردە ئیجماعی کۆمەڵگای کوردیان هەڵوەشاندو لە سەردەمێک کە کاتی لە دایکبوونی میللەتان و دەوڵەتە نەتەوەییەکان بوو و دەبوایە بیری نەتەوەیی و گەیشتن بە دەسەڵاتی نەتەوەیی بکەنە بژاردەی یەکەمی خۆیان ، هەموو ئاواتەکانی نەتەوەی کوردیان فەوتاند و دواخر هەموویان ئاوارەو دەربەدەری وڵاتانی دەوروپشت ببوون.

خەریک بوون بە بابەت و ئایدیای چەپ ئەویش لە نێو کۆمەڵگایەکی تاسەر ئێسقان فیوداڵ و پێش نەکەوتوو و سونەتی و غافڵ بوون لە ڕاستییەکانی سەردەم و پێداویستییە سەرەکییەکانی نەتەوەی کورد لەو سەردەمەدا وای لە هێزە سیاسیەکانی کورد کرد کە نە تەنها بیر لە لکاندنی پێکهاتەی کوردی لوڕ نەکەن بە بزاڤی نەتەوەیی کورد بەڵکو بەشێکی زۆر لەم هێزە سیاسیانە ئەم پرسیارە سەیر و سەمەرەیان خۆڵقاند کە ئاخۆ ؛ " لوڕ کوردن ؟!"

هەرچەندە ڕۆناکبیران و نۆخبەکانی پێکهاتەی کوردی لوڕیش بێتاوان نەبوون و نین لەمەڕ دوور کەوتنەوەی هەمە چەشنەی کوردی لوڕ لە نەتەوەو شوناسی ڕاستەقینەی خۆی بەڵام هێزە سیاسییەکان و بەشێک لە نۆخبەی سیاسی و ڕۆناکبیرانی بیر سەقەتی کورد و چەشنی سیاسەت و کەم تەرخەمی و کرداری نەشیاوی حیزبە سیاسییەکوردییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کاریگەری یەکجار نیگەتیڤی بوو لەسەر پرۆسەی ئەنتیگراسیون و لکاندنی پێکهاتەی کوردی لوڕ بە نەتەوەی کوردو بەشداربوونیان لە بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان . ئەمە سەرەرای هەوڵ و تێکوشانی سیستماتی دەوڵەتە یەک لە دوای یەکەکان لە ئێرانە کە بە هەموو تواناو هێزی فکری و سیاسی و سەربازی و ئابووری خۆیان هەوڵیاندا تا جگە لە دوورخستنەوەی کوردەلوڕەکان لە نەتەوەی کورد،شوناسی لوڕ بوونەوەکەشیان بگۆڕن و پێناسەیەکی دیکەی پێبدەن و بیانکەن بە فارس .

هێزە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە خۆیان بە پێشەنگی بزاڤی کورد دەزانن لە ئێران هێشتا بە باشی لەم ڕاستیە تێنەگەیشتوون کە لەسەدا هەفتای (70%) نەتەوەی کورد و کوردستان لەبواری دیموگرافی و جوگرافی دانیشتووی ناوچەکانی باشووری ڕۆژهەڵاتی کوردستانن و لەم ڕێژەیەش لە سەدا پەنجای (50%) کوردی لوڕن .

چەواشەکارییەکانی دەوڵەتە ناوەندییەکان لەئێران هەرلە سەردەمی سیستەمی پاشایەتی پاڵەوی هەتاکو سەردەمی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی وای لە هێزە سیاسییەکانی کوردی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کردووە کە پێناسە بکرێن وەک هێزی سیاسی کۆمەڵگایەکی بە ئایین زا سونی و بە ڕکابەری بەشی کوردی شیعە لە قەڵەم بدرێن و لە لایەکی دیکەوە سیاسەت و کردەوەو شێوازی ڕێکخستن و بەڕێوەبەری لە چارت و پێکهاتەی حیزبەکانیش بە شێوازێک بووە کە بە نەخوازراو بوونەتە تەواوکەری ئەم سیاسەتەو بەو شێوەیە دەستی هێزە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کورت کراوە لە گەیشتن بە ناوچەکانی خوارووی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ناوچەی کوردەلوڕەکان ، بۆیە ئەم مەسەلەیە  ڕەغبەت و مەیلی بەشداربوون لە بزاڤی کوردی و هەستی کوردبوونی لاواز کردووە لە لای کوردی شیعە بە گشتی و کوردی لوڕ بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی کوردستان .

جیاواز لە سیاسەتەکانی دەسەڵاتی ناوەندی بۆ دابڕینی کوردەلوڕەکان لە هەیکەلی نەتەوەیی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ڕۆلی نیگەتیڤی هێز و حیزبە سیاسییەکانی سەر بە نەتەوەی سەردەست لە بە لاڕێ بردن و دوورخستنەوەی کوردەلوڕەکان لە شوناسی سەرەکی و ڕاستەقینەی کوردیان ، زۆر فاکتەر و چەمکی خراب و زیانبار لە لای هێزە سیاسییە کوردییەکانی ڕۆژهەڵات وەکو : " ناوچەگەرایی ، دوورکەوتنەوە لە هزر و بیری ڕاستەقینەی نەتەوەیی ، ناشارەزایی لە چوونییەتی گەیاندن و شێوازی پەرەپێدان بە تێکوشانی نەتەوەیی  لە نێو کوردە لوڕەکان ، لۆکالیزە نەکردنی بیری نەتەوەیی کوردی لە لای کوردی لوڕ ، ململانی نێو حیزبی و نێوان حیزبی ، تەسک کردنی ئایدیای ناسیونالیزمی کوردی لە ناوچە کوردییە سوننە نشینەکان ، بوون بە پاشکۆی هێزە سیاسییەکانی سەر بە نەتەوەی سەردەست و ناوەند ، ناشاڕەزا بوون لە دیموگرافی و جوگرافیای ڕاستەقینەی نەتەوەی کوردو کوردستان ، پێشکەوتنی چەمکی شۆڤینی پێکهاتەی کوردی سۆران لە نێو قەبارەو دەسەڵاتی حیزبی (بەو مانایە کە هەموو پێکهاتەیەکی کورد دەبێ بێنە ژێر چەتری دەسەڵاتی پێکهاتەی کوردی سۆران و کوردی زاراوەی سۆرانی ) ، نەبوونی ستراتیژی نەتەوەیی و تێنەگەیشتن لە گرینگی بابەتی ژیوپۆلیتیکی کوردستان، داخستنی دەرگاو ڕێگاکانی دەسەڵات و بەڕێوەبەرایەتی حیزبی لە ڕووی کوردەلوڕەکان، بێ باەری بە کوردەلوڕەکان یان کوردە شیعەکان بە نیسبەت بابەتی نەتەوەیی لای سەرکردایەتی پارتە کوردییەکان ، ترس لە بە پێشەنگ بوونی کوردەلوڕەکان لە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوی کورد ، کەوتنە ژێر کاریگەری ئایین زای سوننە (هەرچەندە حیزبەکان نکۆڵی لەم مەسەلەیە دەکەن بەڵام هەلومەرجی ئێستای هێزە سیاسییەکان و بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد لە ڕۆژهەڵات ئەم ئیدعایە دەسەڵمێنێت ) و زۆر فاکتەری دیکە بوونە بە هۆکاری ئەوەیکە کوردەلوڕەکان نەتوانن بەشدار بن لە پێشخستن و ڕێکخستنی هەیکەلی نەتەوەیی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ڕۆژ بە ڕۆژ دوور بکەونەوە لە شوناسی کوردی خۆیان.

هەرچەندە کوردەلوڕەکان وەک تاک یان گروپی بچووک بەشداریان کردووە لە هەموو قۆناخەکانی شۆڕشی نەتەوەیی کوردی لە ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان بەڵام تا ئێستاش کۆی پێکهاتەی کوردی لوڕ هەموو تواناو هێزی جەماوەری ،ئابووری ، سیاسی ، هزری و...خۆیان نەخستووتە گەڕ بۆ تێکەڵبوونێکی هەمە لایەنە لەنێو بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کوردو بڕیاری یەکلاکەرەوەیان نەداوە لەم بوارەدا .

12- بۆچوون و پێناسەکانی ئێستای کۆمەڵگای کوردی لوڕ سەبارەد بە شوناسی نەتەوەیی 

هەرچەندە پێشتر ئاماژە درا بەوەی کە بابەتی شوناس لەنێو کوردەلوڕەکان چون پێناسە کراوە بەڵام لێرەدا بە ریزبەند تیشک دەخرێتە سەر ئەو چەشنە بۆچوونانەی کە هەیە لە لای کوردەلوڕەکان سەبارەد بە بابەتی شوناسی نەتەوەیی لوڕ .

بەرلەوەی بچینە ناو ئەم باسە دیسان دوپاتی دەکەمەوە کە ئەو شوناسەی پێناسە کراوە لای کوردەلوڕەکان لەبن کاریگەری ڕاستەوخۆی بیرۆکەی ئێرانچێتی هاتووتە ئاراوەو بە شێوازێکی گشتی ڕەنگدانەوەی ئەم فاکتەرانەی خوارەوەیە :

1) دەرکەوتنی زۆر کەسایەتی بەناو بانگ لە ناوچە لوڕنشینەکاندا لەبواری تیوریزە کردنی بیرۆکەی پان ئێرانیزم.

2) نزیک بوون و هەڵکەوتی ناوچەی پارس (فارس ) و شاری مێژوویی پەرس پۆلیس (تەختی جەمشید) و گۆرٍی کورەشی هەخامەنیش لە ناوچەلوڕنشینەکاندا.

3) دەرکەوتنی زۆر شاعیر و نووسەر و مێژوونووس لەم ناوچەیە کە لە هەموو بوارەکاندا پەرەیان داوە بە بیرۆکەی ئێرانی بوون و ئێرانچێتی.

4) کوردەلوڕەکان بە درێژایی مێژووی ئێران خاکی ئێرانیان پاراستووە لەبەرانبەر  هێرشی دەرەکی و بیری جودایی خوازی ناوخۆیی کە بابەتە هۆکار بووە لەوەیکە کوردی لوڕ خۆی بە خاوەنی سەرەکی وڵاتی ئێران بزانێت.

5) سیاسەتی دەسەڵاتەناوەندییەکان لە ئێران لە هەموو ڕەهەندەکانەوە لە پێناو ڕاگرتن و تواندنەوەی پێکهاتەی کوردی لوڕ لە نێو شوناسی سەردەست واتە فارس بوون . ئەم مەسەلەیە بە تایبەت لەپاش نەمانی دەسەڵاتی قەجەرەکان و هاتنەسەرکاری دەسەڵاتی پاڵەوی زیاتر بەرچاوە (تەنانەت محەمەدڕەزا شای پاڵەوی بوو بە زاوای کوردەلوڕە بەختیارییەکان بۆ زیاتر نزیک کردنەوەو بەهرەمەندبوون لە پاڵپشتی کوردەلوڕەکان لە خۆی و دەسەڵاتەکەی ).

6) بابەتی ئایینی و ئایین زایی . بەحوکمی ئەوەیکە پاش هاتنی ئایینی ئیسلام کوردەلوڕەکان کران بە موسڵمانی شیعە بەزۆر هۆکار و بەتایبەت لەسەردەمی دەسەڵاتی سەفەوییەکان وناوەندەکانی دەسەڵات توانیان کەڵکی زۆر وەربگرن لە پێناو پاراستن و درێژە پێدانی دەسەڵاتیان و زیاتر تواندنەوەی کوردەلوڕەکان لەنێو سیستەم و بیری نەتەوەیی سەردەست لە ئێران.ئەم فاکتەرە بە تایبەت لەسەردەمی حوکمڕانی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی گورزی کوشندەی دا لە هەیکەلی شوناسی ڕاستەقینەی کوردەلوڕەکان لەبەر ئەوەی سەردەمی کۆماری ئیسلامی بیرۆکەی فراوانخوازی پان ئێرانیزم تیکەڵ کرا لەگەڵ بیرۆکەی توندڕەو و فراوانخوازی شیعەگەری لە ئێران و بیرۆکەیەکی نوێ خوڵقێندرا کە مرۆڤ دەتوانێت ناوزەدی بکات بە بیرۆکەی " پان شیعە-ئێرانیزم " . کوردەلوڕەکانیش لەبەر ئەوەی خۆیان دەبینی لەم پێناسەیە لە هەردولاوە بۆیە زیاتر لە هەرکات لەنێو شوناسی فەرمی ئایینی –نەتەوەیی زاڵ توانەوەو کەوتنە خزمەتی بەرژەوەندییەکانی دەسەڵات و شوناسی سەردەست و هێندەی دیکە دوورمانەوە لە پێکهاتەی ڕاستەقینەی نەتەوەییان واتە کورد بوون.لێرەدا تیشک دەخرێتەسەر ئەو بۆچوونانەی کە لە نێو کومەڵگای کوردەلوڕەکان هەیە سەبارەد بە بابەتی شوناسی نەتەوەییان :

بیرۆکەی یەکەم : زۆرینەی کوردەلوڕەکان خۆیان بە ئێرانی دەزانن واتە دەڵین لوڕ ئێرانیەو ئەم شوناسەیان هەڵبژاردووە وەک شوناسی نەتەوەیی خۆیان و قەومییەتی لوڕییان وەک شوناسی پلە دویەم دەبینن و دەڵێن " ئێمە ئێراین و لوڕین " واتە شوناسی ئێرانی بوون لەپێش شوناسی لوڕبوونەویان بەکار دەهێنن.

بیرۆکەی دوویەم : ئەم بیرۆکەیە بەتایبەت لەدوای پەرەسەندنی مودێرنیزم بە شێوازێکی جددی تر خۆی نواندووە لەناو کۆمەڵگای کوردەلوڕەکان و بە کرانەوەی دەرگای دونیای پەیوەندییەکان (سەردەمی پەیوەندییەکان)بەڕووی کوردی لوڕ و ئاشنابوونی جیلی نوێ لەگەڵ ئامرازی پەیوەندی و زۆر چەمکی جۆراجۆر وەک بابەتی " ناسیونالیزم و نەتەوە " بەرچاوتر دیارە و ئەمەیە کە کوردەلوڕەکان خۆیان بەنەتەوەیەکی سەربەخۆ دەزانن و بیر لە پێکهێنان و دامەزڕاندنی نەتەوەی لوڕ و هەرێمی لوڕستان دەکەن لە چوارچێوەی جوگرافی ئێران .

بیرۆکەی سێیەم : هەرچەندە ئەم بیرۆکەیە مێژوویەکی دوور و درێژی هەیەو زۆر بەڵگەنامەی مێژووییش هەیە بۆ سەڵماندنی بەڵام بە زۆر هۆکار نەیتوانیوە وەک پێویست پەرە بستێنێت و گەشە بکات کە ئەمەش بیرۆکەی کورد بوونی لوڕەکانە، هەرچەندە لەمێژداو لە نێو باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد ، پێکهاتەی کوردی لوڕ وەک بەشێکی هەرە سەرەکی نەتەوەی کورد لەقەڵەم دراوەتەوە بەڵام چەمکی خۆ بە کورد زانین لای کوردەلوڕەکان نەیتوانیوە زۆرینەی پێکهاتەی کوردی لوڕ بگرێتەبەر و ئەم بیرۆکەیە (کوردبوون)هاوشانی بیرۆکەی دوویەم و بە تایبەت بە تێپەڕ بە سەدەی بیست و یەکەم خەریکە زیاتر گەشە دەکات .

بیرۆکەی چوارەم : ئەو بووچوونەیە کە ڕەگ و ڕیشەی کوردی لوڕ و فارس بە یەکێک دەزانێت و کوردەلوڕەکان و فارسەکان وەکو دوو پێکهاتە لەیەک نەتەوە دەبینێت کە پێناسەی ئەو نەتەوەش هەمان پێناسەی شوناسی زاڵ و باڵای ئێرانی و فارس بوونە .

لێرەدا پێویستە بگوترێت کە کوردەلوڕەکان هیچکات خۆیان بە فارس نەبینیوەو پێناسەی ئێرانی بوون لای کوردەلوڕەکان بەواتای فارس بوونیان نییەو چەواشەکارییەکانی تیوریسییەنەکانی سەربە شوناسی سەردەست و فەرمی وایکردووە کەلای خەڵکی دیکە وابیر بکرێت کە کاتێک کوردەلوڕەکان دەڵێن ئێرانین ئەمە بەواتای فارس بوونە.

زۆرجار دەبیندرێت کە کوردەلوڕەکان دەڵێن : فارسەکان لە ئێمەن و زمان و وێژەو فولکلور و ...فارسی سەردەست لە هی لوڕ وەرگیراوە کە ئەم بۆچوونە بە زۆر هۆکاری مێژوویی و کۆمەڵناسی و ...زۆر لە ڕاستی نزیکترە تا ئەوەیکە بگوترێت لوڕ بەشێکن لە فارس.

13- دەرفەت و پرسیارەکان :

ئەوەیکە کوردەلوڕەکان لەداهاتووداو لەکاتی هەرچەشنە گۆڕانێکی ڕامیاری –جوگرافی لە ئێران چون بیر لە چارەنووس و پاشەڕۆژی خۆیان بکەن پەیوەندی هەیە بە زۆر فاکتەرەوە کە پێش گەیشتنی کاتی بڕیاردانیان بە تایبەت لە بواری شوناس و چارەنووسی نەتەوەییان بەرەو چ ئاراستەیەکیان دەبات.

وەکو دەزانین لە پێناسەیەکی گشتی و کورت " هەر نەتەوە یان خەڵکێک لە کاتی بڕیاردان لەسەر بابەتێکی ستراتیژی بە گوێرەی بەرژەوەندییە ستراتیژییە درێژماوەکانی خۆی بیردەکات لە چەشنی بڕیارەکەی. بابەتی پێکهاتەی کوردی لوڕ و خاکی ناوچەلوڕنشینەکان بابەتێکی ستراتیژییە بۆنەتەوەی کوردو وڵاتی کوردستان بە گشتی و خودی کوردەلوڕەکان بەتایبەتی و پێویستە بە عەقڵییەتێکی مودێڕن و سەردەمی و ستراتیژی بیری لێبکرێت و پیلانی بۆ دابڕێژێت.

جا لێرەدا ئەم پرسیارە دیتە ئاراوە کە بەرژەوەندییە ستراتیژییەکان چین بۆ پێکهاتەی کوردی لوڕ لە هەموو بوارەکانداو بە تایبەت لە بواری شوناسی نەتەوەیی و بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان چون دەتوانێت بە پێناسەکردنێکی ڕاستەقینەو دروست لەم بەرژەوەندیانەو فۆرموڵەکردنیان ، میکانیزمێکی گونجاو و کاریگەر دیاری بکات لەپێناو پراکتیزەو بە کردار کردنیان ؟

بەرلە هەر شتێک و لە پێناو گەیشتن بە پێناسەیەکی ڕاستەقینە لە بەرژەوەندییەکانی پێکهاتەی کوردی لوڕ دەبێت بیر لەو بەرژەوەندیانەوە بکرێت کە بە گەڕانەوەو ئەنتیگرە بوونی پێکهاتەی کوردەلوڕەکان عایدی هەموو نەتەوەی کوردو بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەبێت بۆیە زەق کردنی ئەم پرسیارە سەرەکی و گشتیانەی خوارەوە گرینگی زۆریان هەیە بۆ هەنگاو هەڵگرتن بەرەو پیلان داڕشتنەوەو پێشبردنی قوناخەکانی لۆکالیزە کردنی تێکوشانی ڕزگاریخوازی لە ژێر چەتری چەمکی نەتەوایەتی کوردی لەنێو پێکهاتەی کوردی لوڕ و ناوچەلوڕنشینەکاندا ؛

1) گرینگی قەبارەی دیموگرافی و ژیوپولیتیکی پێکهاتەی کوردی لوڕ چییە بۆ پێشبردنی ڕەهەندەکانی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەتی  و لە ئێران بەگشتی ؟

2) ئەو فاکتەر و کاراکتەرانە چین کە دەتوانن پێکهاتەی کوردی لوڕ ڕابکێشن بەرەو شوناسی نەتەوەیی ڕاستەقینەی خۆیان واتە شوناسی نەتەوەیی کوردی ؟

3) بەرژەوەندییەکانی وەرگرتنی شوناسی باڵای نەتەوەیی کوردی چین بۆ پێکهاتەی کوردەلوڕەکان ؟

4) بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی پێکهاتەی کوردی لوڕ چین لە هەموو بوارەکاندا ؟

5) کەموکوڕییەکانی بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد و پارتە سیاسییەکانی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و تەنانەت لە باشووری کوردستان چی بووە لە پەیوەندی بە بابەتی بایەخدان بە بەشدارکردنی کوردەلوڕەکان لە جەرگەی خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کوردی ؟

6) هزر و بیر و شوناسی نەتەوەیی کوردی چون و بە چ شێوەیەک دەتوانێت ببێتە جێگری (ئەلتەرناتیڤی ) بیرۆکەی پان ئێرانیزم و شوناسی فارسی لەسەرپێکهاتەی کوردەلوڕەکان؟

7) خاڵە ستراتیژییە هاوبەشەکان چین لەهەموو بوارەکاندا لەنێوان پێکهاتەی کوردی لوڕ لەگەڵ باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد؟

8) کام فۆموڵی سیاسی – ڕێکخراوەیی یان چەشنی ڕێکخستن گونجاوترە بۆ بەشدارکردنی پێکهاتەی لوڕ لە بزاڤی نەتەوەیی کورد؟

9) ئەگەر هاتو پێکهاتەی کوردی لوڕ لەداهاتوودا بیر لە پاشەڕۆژ و چارەنووسێکی جیاوازی کرد بە نیسبەت شوناسی نەتەوەیی و سیاسی کوردی ، چی بکرێت کە پێکهاتەی کوردی لوڕ وەکو تا ئێستا زۆرجار ڕوویداوە بە لانیکەم نەبێتە ئاستەنگ لەبەردەم بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کوردو دژایەتیی نەکات و نەکەوێتە خزمەتی سیاسەت و ئامانجەکانی دەسەڵات و شوناسی سەردەست ؟

10) ئایا هەیکەلی نەتەوەیی نەتەوەی کوردو ژیوپۆلیتیکی کوردستان کەم ئەندام نابێت بە بێ پێکهاتەی کوردەلوڕەکان ؟

11) بەربەست و ئاستەنگەکان چین لەبەردەم پرۆژەو پرۆسەی ئەنتیگراسیونی پێکهاتەی کوردەلوڕەکان لەنێو شوناسی نەتەوەیی کوردی و بەشداربوونیان لە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد؟

هەرچەندە دەکرێت زۆر پرسیاری دیکەش هێنایە ئاراوە بەڵام وەڵامدانەوەیەکی ڕاستەقینە بە پرسیارەکانی سەرەوە دەتوانێت ئاسۆ و پاشەڕۆژی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئاراستەی بریاری کوردەلوڕکان سەبارەد بە پرسی شوناسی نەتەوەییان ڕوونتر بکاتەوە بۆمان .

بە حوکمی ئەوەیکە پێکهاتەی کوردی لوڕ لەبواری ژیوپۆلیتیکەوە پەیوەندی ڕاستەوخۆی هەیە لەگەڵ دووبەش لە قەبارەی گشتی ژیوپۆلیتیکی کوردستان و پێکهاتە سیاسیەکانی کوردستان واتە :

یەکەم – ڕۆژهەڵاتی کوردستان و پارتە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بزاڤی نەتەوەیی کورد لە ئێران.

دویەم – باشووری کوردستان و دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان.

بۆیە ئەرکی سەرەکی و بنەڕەتی دەکەوێتە ئەستۆی ئەم دوو بەشە لە پێکهاتەی گشتی سیاسی-نەتەوەیی نەتەوەی کورد لە پێناو کار کردن بۆ لکاندنەوەی دوبارەی کوردەلوڕەکان بە هەیکەلی نەتەوەیی کورد و وڵاتی کوردستان. هەرچەندە بەشەکانی دیکەی نەتەوەی کورد لە باکوور و ڕۆژئاوای کوردستانیش دەتوانن تێبکوشن لەپێناو ڕاکێشانی کوردەلوڕەکان بەرەو نەتەوەو شوناسی کوردی بە شێوازی ناڕاستەوخۆ و بە کەڵک وەرگرتن لە ئامرازەکانی خۆگەیاندن وەک ڕاگەیاندنەکان و...هتد.

ئەگەر ویستێکی جددی و دڵسۆزانە ببێت لای پێشەنگ و بەڕێوەبەرانی بزاڤی نەتەوەیی کوردی ئەوا زۆر دەرفەت و مەجال هەن کە دەکرێت بە پرۆسەیەکی پلانڕێژی کراو کار بگرێت لەسەر پۆتانسییەلەکانی پێکهاتەی کوردی لوڕ بۆ بەشدارکردنیان لە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کوردی وبڕیاردانیان لە چەشنی شوناسی نەتەوەییەوە.بۆ وێنە تیشک دەخرێتە سەر ئەم فاکتەرو دەرفەتانەی خوارەوە:

1. هەڵکەوت و دیموگرافی و ژیوپۆلیتکی کوردەلوڕەکان پەیوەندییەکی نەپچڕاو و ڕاستەوخۆی هەیە بە باقی دیموگرافیاو خاکی کوردستان.

2. کولتوور و داب و نەریت و هونەر و موسیقاو زمان و زاراوەو وێژەی کوردەلوڕەکان بەشێکی سەرەکی و هاوبەشە لەگەڵ پێکهاتەکانی دیکەی نەتەوەی کورد.

3. مێژووی دوور و درێژ و چەند هەزار ساڵەی هاوبەشی دانیشتوانی زاگروس و توروس خاڵێکی سەرەکییە بۆ پێناسەکردنی شوناسێکی هاوبەش بۆ دانیشتوانی ئەم زێدە فراوانە.

4. هەبوونی زۆر بەڵگەنامەی مێژوویی ، ڕامیاری و مرۆیی بۆ سەڵماندنی شوناسی ڕاستەقینەی کوردەلوڕکان.

5. هەبوونی هەستی برایەتی و یەکبوون و هاوڕیشە بوون لەگەڵ باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد لە نێو کوردەلوڕەکان.

6. هەبوونی هزر و بیری ڕزگاریخوازی و ملکەچ نەبوونی کوردەلوڕەکان بەرانبەر بە داگیرکەری ناوەکی و دەرەکی.

7. بەشداربوونی بەرچاوی کوردەلوڕەکان لە مێژووی سیاسی و هەنووکەیی خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کوردی و دامەزڕاندنی زۆر ڕێکخراوەو تەنانەت حیزبی کوردی لەلایەن کەسایەتیە کوردەلوڕەکان لە وڵاتی عیراق و باشووری کوردستان و هەبوونی ویستی ناسیونالیستی و نەتەوەیی کوردی لای بەشێکی بەرچاو لە جیلی نوێ و ڕوناکبیرانی کوردی لوڕ ، دەتوانێت هۆکار بێت بۆ هاندانی کوردەلوڕەکان لەپێناو لکاندنەوەیان بە هەیکەلی نەتەوەیی-جوگرافی کوردستان.

8. دەرکەوتن و لەدایک بوونی ئایینی کوردی و ڕەسەنی یاری لەنێو جوگرافیاو پێکهاتەی کوردەلوڕەکان کەئێستاکە پەیڕەوی زۆری هەیەو وەک ئایینی کوردی دەناسرێت لەزۆر ناوچە لە هەرچواربەشی کوردستان.ئایینی یاری دەتوانێت فاکتەرێکی بەهێز بێت لە ڕاکێشانی بەشێکی زۆر لە پێکهاتەی کوردی لوڕ بۆ داوێنی شوناسی کوردی .

9. هەبوونی پێکهاتەی کوردی لوڕ لەهەردوولای سنووری دەستکردی نێوان وڵاتی ئێران و عیراق واتە هەرلە باشووری عیراقەوە(شاری کوت )بگرە هەتا دەگاتە ناوچەکانی شارەزوور لە باشووری کوردستان و لەدیوی ڕۆژهەڵاتیش هەرلە باکووری پارێزگای خوزستانەوە هەتا دەگاتە قەسری شیرین و ناوچەسنوورییەکانی پارێزگای کرماشان لەگەڵ باشووری  کوردستان ، کە ئەم مەسەلەیە خاڵێکی زۆرگرینگە لە پەرەپێدانی خەباتی نەتەوەیی و پتەوکردنی پەیوەندییە سەرەکییەکان لەبواری ڕێکخستنی شوناسی کوردی لەناو پێکهاتەی کوردی لوڕ.

10. ئەو خاڵە هاوبەشانەی کە پێکهاتەی کوردی لوڕ هەیەتی لە هەموو بوارەکانی ژیان و زمان و کولتوور و موسیقاو هونەرو ...هتد لەگەڵ باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد ، کوردی لوڕ نییەتی لەگەڵ هیچکام لە نەتەوەکانی دیکەی دەوروپشتی وەک ؛ عەرەب ، فارس ، بەلووچ و...و ئەمە خۆی پیشاندەری ئەوەیە کە کوردەلوڕەکان بەشێکی ڕەسەنن لە نەتەوەی کورد .

14- پیشنیارەکان :

لەبەر ئەوەی هەڵکەوتی پێکهاتەی کوردەلوڕەکان کەوتووتە ناو جوگرافیاو سنووری سیاسی هەردوو وڵاتی ئێران و عیراق و باشووری کوردستان بۆیە پیشنیارەکان لەپێناو تێکوشان بۆ لکاندنەوەی ڕامیاری-نەتەوەیی-جوگرافی کوردەلوڕەکان بە قەبارەی گشتی نەتەوەی کوردو وڵاتی کوردستان پۆلێن دەکرێن بە دوو بەشەوە کە لێرەدا ئاماژەیان پێدەدرێت؛

یەکەم : پیشنیارەکان بۆ ڕێکخراوە سیاسی و مەدەنییەکان و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

-بڕیاردانی ڕەهای فیکری و ئایدولوژی و سیاسی و ڕێکخراوەیی لەسەر ئەوەیکە پێکهاتەی کوردی لوڕ و جوگرافیای ناوچەلوڕنشینەکان بەشێکی هەرەسەرەکی لەنەتەوەی کوردو وڵاتی کوردستانن و هەرچەشنە دوودڵییەک لەم بوارەدا لای خۆیان نەهێلن.

-لەهەموو نووسراوەو بڵاوکراوەو پەرتووک و...هتد کە دەنووسرێت و دەردەچێت لەسەر وڵاتی کوردستان و نەتەوەی کوردو شوناسی کوردی ، ئاماژە بدرێت بە کوردەلوڕەکانیش .

-لەکاتی ئاماژەدان یان ناوبردنی " لوڕەکان " لە وشەی " کوردی لوڕ " کەڵک وەربگیرێت هەروەک (کوردی سۆران، کوردی کرمانج ، کوردی زازا ،و ...). بەداخەوە زۆر جار دەبینین لە نووسینە فەرمی و نافەرمییەکان یان لە ناو بەرهەمی نووسەرانی کورد دونووسرێت : ( کورد و لوڕ ) ! و بەم شێوەیە بە زانابوون یان بە نەزانی کوردەلوڕەکان جیادەکرێنەوە لە نەتەوەی کورد.

-بایەخ دان بە ڕێکخستنی ڕێکخراوەیی – سیاسی و حیزبی کوردی لەنێو کوردەلوڕەکان.

-بایەخ دان بە زمان و داب و نەریت و کولتوور و هونەر و موسیقاو مێژوو و هەموو ڕەهەندەکانی هەبوونی کوردەلوڕەکان لە میدیای کوردی و ڕاگەیاندنە حیزبییەکان.

-خۆپاراستن لە زەق کردنەوەی بابەتی ئایین زا یان دژایەتی مەزهەبی بەرانبەر بە کوردەلوڕەکان .

-ڕەخساندنی دەرفەت بۆ ڕووناکبیران و سیاسییەکانی کوردی لوڕ بۆ بەڕێوەبردن و بەشداری کردنیان لە هەموو بوارەکانی خەباتی نەتەوەیی کوردی لەڕۆژهەڵاتی کوردستان.

-بە پێشەنگ کردنی کوردەلوڕەکان لە بەڕێوەبەرایەتی حیزبی و پێش بردنی سیاسەتی نەتەوەیی کوردی.

-زۆرجار کە نەخشەی کوردستان لە ڕاگەیاندنەکان یان نووسینەکان بڵاو دەبێتەوە جوگرافیای ناوچەلوڕنشینەکان لەناو نەخشەکاندا نابیندرێت و دەخرێتە دەرەوی سنوورەکانی وڵاتی کوردستان .! زۆر گرینگە کە نەخشەی ژیوپولیتیک و دیموگرافیای کوردەلوڕەکان لەناو نەخشەی کوردستان بێت و نەخرێتە دەرەوەی سنوورەکانی کوردستان.

-خۆجێیی کردن (لۆکالیزە کردنی ) خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوەیی کوردی لەنێو پێکهاتەی کوردەلوڕەکان و ناوچە لوڕنشینەکاندا.

-پێویستە لەسەر حیزبە سیاسییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کە لە هەموو بەرنامەو ستراتیژی حیزبی خۆیان سەرمایەگوزاری جیددی بکەن لەسەر ناوچەکانی خوارووی ڕۆژهەڵاتی کوردستان و میراتی نەتەوەیی و ڕزگاریخوازی کورد بگوازنەوە بۆ ناو پێکهاتەی کوردی لوڕ و بە پێچەوانە.

-پەروەردە کردنی کادیری سیاسی –حیزبی پرۆفیشنال لە پێکهاتەی کوردی لوڕ لەلایەن هێزە سیاسییەکان و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

-بایەخ دان بە کەسایەتییە ناودارەکانی مێژوویی و سەردەمی کوردی لوڕ و دانانی ناویان لەسەر شوێن و شەقام و بازنەو ... شارەکانی کوردستان.

-بەڕێوەبردنی کۆڕ و کۆبوونەوەو فیستیڤاڵ و ...هتد لەسەر پێکهاتەی کوردی لوڕ.

-ئاماژەدان بە کوردەلوڕەکان و پێگەو جێگەیان لەناو ستراکچەری نەتەوەی کورد و وڵاتی کوردستان لەناو وانەکانی پەروەردەو فێرکاری لەنێو ڕێکخراوە سیاسی و مەدەنییەکان و حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان.

-نزیک بوونەوەو پەیوەندی کردن بەو حیزب و ڕێکخراوانەی کە هەڵقوڵاوی پێکهاتەی کوردەلوڕەکانن و هەوڵدان بۆ تێکەڵ کردنیان لە بزاڤی کوردی و داڕشتنی پیلانی هاوبەشی نەتەوەیی لەگەڵیان لەپێناو دامەزڕاندنی کیانی نەتەوەیی کوردی.

-تەرخان کردنی بەشێکی تایبەت لە هەموو ئورگانەکانی سیاسی و حیزبی(بەتایبەت ڕاگەیاندن) بۆ چالاکی کولتووری و ڕیکخستنی حیزبی لەنێو کوردەلوڕەکان .

دوویەم : پیشنیارەکان بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و حیزب و ڕێکخراوە سیاسی و مەدەنییەکانی باشووری کوردستان

-ناساندنی زیاتری پێکهاتەی کوردەلوڕەکان بە خەڵکی باشووری کوردستان لەڕێگەی میدیای حکومی و حیزبی و چاپەمەنییەکان.

-بایەخ دان بە زاراوەی کوردەلوڕەکان لە ڕێگای ڕاگەیاندن و میدیای فەرمی حکومی و حیزبی لە باشووری کوردستان.

-دامەزڕاندنی کەناڵی ئاسمانی تایبەت و ڕادیو بۆ کوردەلوڕەکان.

- بەشدارکردنی کوردەلوڕەکان لەبەڕێوەبردنی دامودەزگا حکومی و حیزبییەکان

-ڕێگەخوش کردن و ئاسانکاری ئیداری و حکومی بۆ سەرمایەگوزاری ئابووری و پیشەیی و تیجاری و...هتد کوردەلوڕەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەتی لە هەرێمی کوردستان و دەکرێت ئەم بابەتە لە پەرلەمانی کوردستانیش گەڵاڵە بکرێت و دوای پەسەند بوونی یاساو ڕیسای بۆ دیاری بکرێت.

تێبینی : هەر تاکێکی کوردی لوڕ لەهەرێمی کوردستان سەرمایەگوزاری بکات لەهەر بوارێکدا خۆبەخۆ دەبێتە نوێنەرێک بۆ گواستنەوەی ڕاستییەکان لە بواری یەکبوونی شوناسی کوردەلوڕەکان لەگەڵ باقی پێکهاتەکانی نەتەوەی کورد بۆناو پێکهاتەی کوردەلوڕەکان و پەیوەندییە هەمەلایەنەکان بەم شێوەیە پتەوتر دەبێت لە نێوان کوردەلوڕەکان و باقی بەشەکانی نەتەوەی کورد.هەرچەندە ئەم سیاسەتە زۆر قازانج و دەستکەوتی دیکەشی هەیە بۆ حکومەتی هەرێمی کوردستان و دانیشتوانی باشووری کوردستان لەهەموو بوارەکاندا.

-دامەزڕاندنی ڕێکخراوەو ناوەندو ... کولتووری و وێژەیی تایبەت بە کوردەلوڕەکان.

- جێگر کردنی وانەی پەروەردەیی و زانیاری لەسەر دیموگرافی و جوگرافیای سیاسی و سروشتی کوردەلوڕەکان لە قوتابخانەکاندا.

- دامەزڕاندنی ناوەندێکی ستراتیژی بۆ لێکۆلینەوەو تۆمارکردنی زانیاری و لێگەڕین لەسەر کوردەلوڕەکان لەپێناو داڕشتنی پیلانی ستراتیژی بۆ داهاتووی کوردەلوڕەکان لە چوارچێوەی شوناس و بەرژەوەندی نەتەوەیی کوردوکوردستان.

- یەکێک لە کەم و کوڕییەکانی پێکهاتەی کوردی لوڕ لە عیراق و لەئێران کەژمارەیان لەسەرەوەی 10 ملیون کەسە ئەوەیە کە لە لایەکەوە نەک توانیویانە وەک پێویست بەشداری حیزبە سیاسییەکانی کوردستان بن و نەک خۆیان حیزبێکی سیاسی کوردیان هەیە کەبتوانن وەک ناوەندێکی سیاسی خۆیان و شوناسی ڕاستەقینەیان ببیننەوە لە ناوێدا بۆیە هەمووکات پەرش و بڵاو بوونەتەوەو نەیانتوانیوە یەک بگرن. لە لایەکی دیکەوە حیزبەکانی باشوو و ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش بە زۆر هۆکاری جیاواز کەمتەرخەم بوون بە نیسبەت ڕاکێشانی کوردەلوڕەکان بۆناو شوناسی نەتەوەیی کوردی و بەشدارکردنیان لە بزاڤی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد.بۆیە بیرکردنەوە لە پاڵپشتی و پشتیوانی کردنی کوردەلوڕەکان لەپێناو دامەزڕاندنی حیزبێکی سیاسی – نەتەوەیی کوردی لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان و هێزە سیاسییەکانی باشووری کوردستان ئەرکێکی نەتەوەییەو دەتوانێت یارمەتیدەری زۆر بێت بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەو قەیرانی شوناسی کورد بوون لە نێو کوردەلوڕەکان لە عیراق و لە ئێران.

- دیاری کردنی بەهر و پشکی تایبەت بۆ کوردەلوڕەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بۆ درێژەدان بە خوێندن لە زانکۆکانی هەرێمی کوردستان لە لایەن وەزارەتی خوێندنی باڵای حکومەتی هەرێمی کوردستان.

- دانانی ناوی کەسایەتییە بەناوبانگەکانی کوردی لوڕ لەسەر شوێنە گشتییەکان و گەڕەک و جادەو کۆڵانەکان لە شار و شارۆچکەکانی هەرێمی کوردستان .

تێکوشان بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی شوناسی نەتەوەیی لە نێو کوردەلوڕەکان هاندانی نەتەوەی کوردە بەرەو پێکهێنانی ئاواتە بەرز و دێرینەکانی .

کۆتایی

سەرچاوەکان:

-مێژووی سیاسی کۆمەڵایەتی کوردە فەیلییەکان لەسەردەمی والییەکانی پشتکۆ – موراد مورادی موقەدەم

- شۆڕشی لوڕستان ، سەید یەدولا ستوودە

-فەرهەنگی عامەی لوڕستان ، عەلی مەردان عەسکەری عالەم

-لوڕستان لەسەردەمی قەجەرەکان ، سەعادەت خودگو

-ئاسەوارە کۆنەکانی لوڕستان ، حەمید ئیزەد پەنا

-مێژووی خەباتی خێڵی قەشقایی ، دکتور مەنووچیهر کیانی

-قەومی لوڕ لە ئاوێنەی مێژوودا  ، حشمەتولا ڕەحمەتی

-شەرەفنامە: مێژووی ماڵە میرانی کورد ، شەرەفخانی بەدلیسی

-شوڕشی ئیلام ، عەباس محەمەد زادە