لرستان سرزمین افسون بهمن توتونچی

درجامعه­ای که فرهنگ معطوف به آینده است بدون شک توسعه درهمه­ی ابعاغد زندگی ازمعیارهای اصلی آن می­باشد،درچنین جامعه­ای فرهنگ فرهنگ توسعه وسازنده،انسان رابه خویشتن خویش بازگردانده ودرواقع امکانی برای اعتلای شخصیت افراد وجامعه می­باشندنه وسیله­ای متوقف ساختن انسان، لذادرچنین شرایطی نه تهنا جوانان هرمملکتی نباید به اشعار،ادبیات،متل­ها،قصه­ها،افسانه­هاواسطوره­های ملت خویش بیگانه باشند،بلکهباید تمامی سعی وتلاش خویش رادرگردآوری،ثبت وضبطباورداشت­های ملت­شان بکارگیرندچراکه این تنها راه مبارزه باهجوم فرهنگ بیگانه می­ باشد،درغیراین صورت ظرف ومیدان برای تهاجم فرهنگ بیگانه بازاست وهرچه سریع­ترشاهدآسمیله شدن فرهنگ ومحوآن خواهیم بود.حال هدف ازبیان مطلب فوق شرح حال مختصری ازدیارکهن ایران زمین یعنی لرستان می­باشد،که چراباتوجه به نمودهای فرهنگی زیاد دراین سرزمین افسون،اماکماکان درزیراین ابرهای تاریخ پنهان مانده است.

واژه­ی لر : عده­ای معتقدندکه کوه پردرخت رابه زبان لری(لر)گویندوبه سبب ثقالت کسره­ی لام به ضمه بدل شده ودرنتیجه به آن لرُگفته­اندویااین که لرُازوازه­ی لورکه نام روستاومحلی وسیع ومسطح درشمال اندیمشک می­باشد.

ازدیدگاه بعضی محققین چون آنان به ماست چکیده وپنیرتازه لر می­گفتندومهمترازآن چون تولید محصولات لبنی ودامداری ازوظایف اصلی­شان بوده لذا انان را لور گفته­اند.بگزریم ازین که واژه­ی لربه معنی مرادوطلب هم بیان شده ،امادرزبان فرانسه لر(LOR)به معنی فرهنگ است ودرانگلیسی یعنی دانستنی­هاوعلم،به طوری که درگذشته­های دوردانشمندان وعلمای انگلستان رابنام لرد (LORD) می­شناخته­اند،درفارسی هم چنان که گفتیم لربه ضم لام(ل)به معنی مراد وطلب معنی شده است وبسیارطبیعی است که ان مراد وطلب چیزی جزدانش،خردوفرهنگ نمی­تواندباشد.دراین راستاآنچه که ازاهمیت شایانی برخورداراست این که،باتوجه به  بیش از60قرن سابقه­ی تاریخی،هنری وتمدن ساکنین لرستان«لر»هرچه باشدجزء لاینفک ازفرهنگ،دانش وهنراست.بسیاری ازتاریخ نگاران که باچشم بصیرت تاریخ رامی­نگرندبراین مسئله متفق القولندکه بسیاری باورهاوآئین­ها،اسطوره­ هاوافسانه­های کهن ایران زمین که درذهن مردم مانده به نوعی ریشه درفرهنگ مردم این سرزمین فرهنگ خواه یعنی لرستان دارد.زیرا که این سرزمین کهن،خسته وافسون­گرهم­پاوهمترازباتاریخ وفرهنگ وتمدن بشری می­باشد.نمودهای عینی این سرزمین خردپرورآئین­ها،قصه­ها،اسطوره­ هاو...می­باشدکه خوددلیل محکمی است براین ادعاازجمله احترام به نور،آتش،اب وخاک به عنوان چهار عنصراصلی حیات،گاه شمارکشاورزی وکشت وکارفجشن­های باران وبرف،آئین­هاوباورهای مذهبی ومراسم­های ویژه وازهمه مهمترموسیقی که جزء لاینفک وناگسستنی مردمان این دیارمی­باشد.تمامی این باورهاکه نمادوسمبل زندگی وحیات می­باشندریشه دراعماق وچجودمردم این دیارکهن داردوبه آن عشق می­ورزند.

بازمانده­های فرهنگی جوامع پیش ازتاریخ درلرستان بیانگرآن است که این جوامع به تدریج مراحل تکامل فرهنگی ازجمله پارینه سنگیفمیانه سنگی،نوسنگی وشهرنشینی راپشت سرگذاشته­اند.به دیگرسخن لرستان به عنوان یکی ازمراکزمهم تاریخ بشری برای اولین باربه اهلی کردن حیوانات ونباتات پرداخته ودرواقع زندگی ده نشینی وکشاورزی راکه لازمه­ی پیدایش تمدن می­باشداغازکرده است.آری ملتی باپیشینه­ای چنین درخشان که می­توان آنان رابه عنوان پیشگامان انقلاب ده نشینی وکشاورزی نام بردفایاسزاواراست که ما لرهارافقط قومی ازاقوام چادر نشین بدانیم؟ایا می­توان نسبت به حفاری­هائی که درگرارجنه(Garr Arjanah) وغارکنجی دردشت گرگاه واقع درنزدیکی خرم­آبادبی تفاوت بود؟مسلماًخیر! چراکه ابزارو وسایل بدست آمده ازانسان­های این دیارکهن(لرستان)به چهل هزارسال قبل برمی­گردد.آیااین شواهدونمودهابیانگرتمدن نیست؟آیاعقلانی وسزاواراست که نسبت به این همه تمثیلات ،ادعیهفاداب وعقاید،نمودهای فرهنگیواثارتاریخی برجای مانده برسنگ قبرهای باستانی که نقش بسته(رقص­هاوآداب ورسووم نخستین) که همه وهمه گویای آن است که مردمان این دیارپیروخسته ازفرهنگ ودانش بالایی برخورداربوده­اندبی تفاوت بود؟ آری فرهنگی که باید درحفظ ونگهداری آن کوشا باشیم ودرجهت اعتلای آن ازهیچ کوششی دریغ نورزیم،زیرا که ارزش­های فرهنگی به عنوان پایه­های اصلی پیشرفت ازاهمیت ویژه­ای برخوردارندکه براساس آن فعالیت­های اقتصادی،اجتماعی وسیاسیشکل می­گیردونبایداین رافراموش کردکه اگرفرهنگی درمسیرس صحیح نباشد نه تنها می­تواندازایجادبحران جلوگیری نمایدبلکه نگاه­هاراهم معطوف به آینده است وبر استانداردهای بالا برایزندگی،داشتن عدالت اجتماعی وحضوراندیشه وخرددرجای جای جامعه تاکیدمی­ورزد.حال که باواژه­ی لر تاحدودی آشناشدیم به تقسیمات لرستان واهمیت ارتباطی آن اشاره­ایی مختصرخواهیم کرد.اهمیت ارتباطی لرستان : سرزمین لرستان،درعصرهخامنشیان وساسانیان به علت این که بین پایتخت­های این دوسلسله قرارگرفته بود،ازموقعیت ممتازی برخوردار وکوتاه­ترین مسیری بودکه همدان به شوش یاپاسارگادوتخت جمشیدرابه مداین وشوش مرتبط می­کرد.درای مسیر،هرچهارفرسنگ(24کیلومتر)یک قلعه باوسایل اولیه­ی زندگی برای عبورکاروان­ هاومبادلاات تجاری ساخته شده بود،هرقلعه دارای یک رئیس ومسوول بود که به آن قلعه بیگی می­ گفتندو وظیفه­ی آنها حفظ نظم راه­ها وچاپارخانه­هابود.حال که ازاهمیت ارتباطی لرستان مطلع شدیم به تقسیمات لرستان می­پردازیم.

تقسیمات لرستان:حدودلرستان دراثزجریانات سیاسی وحوادث دیگرتغییرکرده است ف زمانی آنقدروسیع بودکه قسمت­های عمده­ایی ازاستان­های فارس،خوزستان،اصفهان،کرمانشاهان وتمام استان ایللام،بویراحمد،کهکیلویه وچهارمحال بختیاری ولرستان کنونی رادربرگرفته بودتااین که درسال300ق مقتدرخلیفه­ی عباسی بزای سهولت کسب مالیات وتقسیم قدرت حاکمان محلی،به جای یک حکم،حکامی راتعیین وبه محل لرستان اعزام وسرزمین لرستان رابه لربزرگ وکوچک تقسیم کردوبه مرورزمان لربزرگ به قسمت­های کوچکتری به نام بختباری،کهکیلویه وبویراحمدممسنی وغیره ولرکوچک رابه پیش کوه وپشت کوه نام گذاری کردند.پس ازانقراض سلسله­ایی اتابکان لرکوچک درعهدشاه عباس صفوی،به منظورکاهش اختیارات حکام محلی،لرکوچک رابه دوقسمت تقسیم کردوکبیرکوه راحدفاصل این دوبخش قراردادوبرای پیش کوه وپشت کوه حکام جداگانه­ای انتخاب کردوزمانی مجددا استان­های ایلام ولرستان رادرهم ادغام وبنام استان لرستان نامیده شدودرتقسیمات این دوره پشت کوه به استان ایلام مبدل شدکه علاوه بروجودکبیرکوه آب رودخانه­ی سیمرهراحدفاصل بین استان­های ایلام ولرستان قرارداده وسیمره ودره شهرضمیمه­ی استان ایلام شد.

ایلامی که آن راسرزمین«هل تمپت»یعنی سرزمین فرزانه پرورولرستان راسرزمین طلب علم،دانش وفرهنگ نام نهاده­اند.آری سرزمینی که امروزبه لرستان مشهورومعروف است ممنحصربه پاره­ایی ازخاک بزرگ وپهناورلرستان سابق است ودرنتیجه لرستان کنونی ازطرف شمال به استان مرکزی وهمدان ،ازشمال غربی به استان کرمانشاهان وازمغرب به استان ایلام،ازجنوب به استان خوزستان وازمشربق به رودخانه­ی سزار«دز» واستان­ اصفهان محدوداست.لذااستان کنونی لرستان شامل شهرستان­های خرم­آباد،بروجرد،الیگودرز،دورود،ازنا،کوهدشت،نورآباددلفان،پلدختروالشتروشهرهای دوره،اشترنیان،چالان چولان،زاغه،چغلوند،درب گنبد،گراب،چقابل،طرحان ومعمولان است.

سخن گفتن ازفرهنگ وباورهای مردم لرستان به این مقال ختم نمی­شودچراکه دراین زمینه کارهای بسیار انجام شده است،نکتته­ی مهم این که چرالرستان به عنوان یکی ازپایه گذاران تمدن بشری اماهمچنان ناشناخته مانده ؟بدون تردید عوامل­های زیادی بوده وهست که ازحوصله­ی این مقال خارج می­باشد،امانکته­ی مهم این که لرهاباید بدانندکه هیچ­گاه دیرنیست ومحققین راستین بایدباآگاهی ودیدی ژرف وعمیق به کنه وریشه­ی تمامی مسائل بنگرندوعلل وعوامل بیماری­زای فرهنگی،اجتماعی و....را تشخیص ودرجهت بهبودی آن گام­های موثری بردارند.لرها بایدبدانندکه برای زدودن غبارهزاران ساله­ی تاریخ باآگاهی بایدکارکردوهیچ­گاه ازحرکت نایستادچراکه باآگاهی است که می­توان پیش رفت وکوتاه سخن این که لرها نه تنها ملتی چادرنشین نیستندکه فقط مشغول به دامپروری باشندبلکه باآن ازصاحبان اصلی واولیه­ی فرهنگ وتمدن بشری می­باشندکه تاریخ خودگواهی خواهدداد.

منبع :

لرها/دکتراسکندرامان الهی بهاروند